Regie: David Bickerstaff | 90 minuten | documentaire | Met: Taco Dibbits, Rachel Campbell-Johnston, Pieter Roelofs, Gregor J.M. Weber, Ige Verslype
De vraag is wel terecht wat een film over een expositie nog kan toevoegen aan de beelden van de expositie. We hebben het over de expositie van werken van Johannes Vermeer (1632-1675), gehouden van 10 februari tot 4 juni 2023 in het Amsterdamse Rijksmuseum. Het is tot op de dag van vandaag de best bezochte expositie ooit in het Rijks met een totaal aantal van 650.000 bezoekers, waaronder de Franse president Emmanuel Macron, Oscarwinnares Jamie Lee Curtis en Steven Spielberg. De kans is redelijk groot dat menig bioscoopbezoeker de expositie al gezien heeft (hoewel de kans groter is dat dit niet zo is).
Regisseur David Bickerstaff en het Rijksmuseum hebben het nodig geacht om na de expositie ook nog een film over de geëxposeerde werken te produceren. Een opmerkelijk feit: de film was een kassucces in het Verenigd Koninkrijk. Dat is op zichzelf al bijzonder voor een documentaire, en het maakt het antwoord op de vraag waarom deze film nodig was des te intrigerender. Er is natuurlijk een grote groep personen die de expositie had willen zien maar daarvoor niet in de gelegenheid was. De kaarten waren echt zeer snel uitverkocht. Voor die groep is de film aan te bevelen. Echter, ook voor diegenen die de expositie wel hebben gezien is de film een prachtig document om de expositie en de verhalen over Vermeer nog eens in herinnering te brengen.
Circa 23 Vermeers worden in beeld gebracht. Daaronder alle wereldberoemde werken van Vermeer: Zicht op Delft, Het Straatje, Meisje Met Een Rode Hoed, Meisje Met De Parel en nog veel meer. Voor elk werk wordt de tijd genomen om het te bekijken en te bespreken. De werken in ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’ worden besproken door deskundigen overwegend van het Rijksmuseum. De directeur van het Rijksmuseum Taco Dibbits, kunstcriticus Rachel Campbell-Johnston, curator Pieter Roelofs, voormalig hoofd Beeldende Kunst van het Rijksmuseum en Ige Verslype, restaurator en kunsthistoricus. Een eminent gezelschap waarbij de besprekingen in goede handen zijn.
En juist op dit punt bewijst ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’ zelf wat het nog kan toevoegen aan de expositie. Bij de film krijgt de kijker een zeer uitgebreide rondleiding van de bekende deskundigen. Over een werk worden meerdere opvattingen gedeeld. Er is ook aandacht voor de maatschappelijke context en aspecten van het leven van Vermeer. Als de bezoeker van de expositie een rondleiding volgt, wordt hij meegenomen door de zalen, slalommend langs drommen bezoekers. De gids bespreekt vijf of zes werken. Door het geroezemoes in de zaal is het lastig de gids te horen, en als de rondleiding dan nog in een andere taal is dan helpt dat ook niet. Na afloop zit de bezoeker verdwaasd aan de koffie. Wat heb je eigenlijk gehoord?
Dibbits komt regelmatig terug op het belang van het licht in de werken van ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’. Door het licht “… worden ze een beeld dat nooit alleen maar verf is. De verf lost op en je staat daar in die kamer.” (Dibbits) Vermeer is de meester van het licht. Elke twijfel of elk onbegrip hierover wordt weggenomen in de commentaren in ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’. Op overtuigende wijze onderstrepen zij de werken.
Ook zetten deze deskundigen de grote lijn prachtig neer. Het gaat niet alleen om het alom aanwezige licht, maar het gaat ook om de psychologie die achter de werken zit. De schilderijen tonen vaak huiselijke taferelen: een straatje waar twee vrouwen bezig zijn, vrouwen die musiceren aan een virginaal (een soort klavecimbel), een schrijvende dame met haar dienstmaagd en dergelijke. Daarnaast is het niet alleen de huiselijke wereld die we zien, het beeld reflecteert ook de innerlijke wereld van de 17e eeuwers. We zien de emotie, we raden of we vermoeden de emotie bij het lezen van een brief, bij het gesprek met een officier bij een glas wijn en bij de geograaf die dromerig naar buiten kijkt. Dit natuurlijk in aanvulling op de allegorische symboliek die ook aanwezig is, maar zelden de boventoon voert. Tenslotte slaagt ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’ erin om de kijker, onszelf, in te zuigen in het schilderij. Je bent aanwezig bij een tafereeltje en daarmee raakt onze eigen emotionele belevingswereld direct aan die we kunnen waarnemen in het beeld.
De deskundigen brengen waardevolle en prachtige toelichtingen, precies zoals ook Vermeer een verhalenverteller was. Zijn schilderijen zijn daarvan het bewijs en geven de kijker voldoende ruimte om zijn eigen fantasieën hierop los te laten. Natuurlijk moet je de schilderijen in het echt zien om te begrijpen waarom ze zo beroemd zijn, het perspectief, de afwezigheid van een duidelijke toets. Het is allemaal bijzonder. De film ‘Vermeer – The Greatest Exhibition’ geeft iedereen de kans om (nogmaals) te genieten van dit bijzondere werk. Daarom een echte aanrader!
Ton IJlstra
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 6 juni 2024
Tags: filmrecensent | Ton IJlstra
